(FR/NL) Pétition / petitie: Œuvre architecturale en péril / Erfgoed in gevaar : C&A Namur, L. Stynen

Teken hier de petitie / signer la pétition ici!

meer info op / plus d’infos sur docomomo.be AT RISK

Œuvre architecturale en péril / Erfgoed in gevaar : C&A Namur – L. Stynen

Nederlandse versie onderaan

FR – Arrêtons les erreurs et soutenons une vraie politique de protection du patrimoine architectural du XXème siècle en Région Wallonne !

Les abords de la gare de Namur constituent une véritable entrée de ville, un lieu de transition vers le centre historique namurois. Le 20 juin 2022, un projet de développement situé Square Léopold, à proximité directe de cette gare, dans le Périmètre de Remembrement Urbain (PRU) dit « Quartier Léopold », a été présenté à l’approbation des autorités communales. Ce projet ne tient aucun compte des éléments significatifs existants sur ce site, dont en particulier l’immeuble C&A construit en 1969/70 par les architectes Léon Stynen et Paul De Meyer. Pourtant, cet immeuble mérite une attention soutenue.

Les arguments qui devraient être pris en compte pour interdire sa démolition et procéder à son classement concernent non seulement le cadre urbain namurois, mais également la reconnaissance d’un patrimoine architectural moderne, en Wallonie, en Belgique et reconnu à l’international. Parmi ceux-ci, on soulignera entres autre combien ce bâtiment est :

1. Exemplaire en terme urbanistique. Il s’agit d’un des rares projets modernes de l’hypercentre de Namur. En rupture avec un centre historique « homogène » en termes d’alignement, de matériaux, de types d’ouvertures et de toitures, ce bâtiment s’inscrit cependant dans les gabarits avoisinants témoignant d’une réflexion fine sur les notions d’hétérogénéité / homogénéité urbaine.
2. Exemplaire pour son implantation. Celle-ci ne se contente pas de suivre les contours de la parcelle et se déploie sur trois faces en dégageant un espace public généreux pour les piétons.
3. Représentatif de l’architecture de la seconde moitié du XXe siècle. Cette production est censée faire l’objet d’une revalorisation selon la déclaration gouvernementale wallonne : « Mener rapidement à bien l’inventaire du patrimoine en danger, notamment le patrimoine industriel et l’architecture du XXe siècle ».
4. Représentatif de la recherche architecturale typique du XXe siècle. Avec une composition de façade abstraite et dynamique à un très haut degré de finesse, son langage s’inscrit dans la mouvance dite « brutaliste » qui met en évidence les matériaux de construction dans leur état brut. Basé entre autres sur le principe classique du Nombre d’Or, le dessin des façades témoigne de l’affinité avec les œuvres de Le Corbusier.
5. Remarquable du point de vue architectural. La construction est constituée d’un socle en retrait et d’un grand volume d’étages ajouré et en lévitation. La structure typique porte sur un ensemble de pilastres qui, là où ils sont disposés, permettent une très grande variété d’aménagements et réaménagements. Les étages sont revêtus de logettes en béton préfabriqué alignées et désalignées très subtilement. Un jeu de faces en couleur anime les façades.
6. Caractéristique d’un patrimoine en péril. L’enjeu n’est pas que namurois mais relève d’une responsabilité plus large eu égard à l’histoire de l’architecture belge et internationale. En détruisant l’immeuble C&A de Namur, on prive la ville d’un élément hérité de l’époque moderne qui a conservé ses caractéristiques et ses qualités initiales.
7. Inscrit dans une histoire architecturale et culturelle commune. L’immeuble C&A de Namur est une réalisation qui appartient à une série de magasins construits par la même société en quelques années. Tous ont été réalisés par les mêmes architectes en adoptant une identité visuelle commune par l’expression architecturale. La plupart sont situées dans des rues commerçantes majeures (Bruxelles, Anvers, Gand, Courtrai, Charleroi, etc.) (voir https://vimeo.com/287980412
8. Caractéristique d’enjeux contemporains. À l’heure où les questions d’enjeux climatiques, de développement durable, d’économie d’énergies sont devenues des nécessités reconnues par toutes et tous, une démolition aussi importante et polluante s’avère un contre-sens. Il s’agit d’un bâtiment en bon état, qui ne montre pas de signes de dégradations et qui remplit sa fonction depuis sa construction. À notre époque, la démolition devrait être le dernier recours face à un état « irrécupérable ».

Pour preuve de sa qualité, cet immeuble est mentionné dans l’Inventaire Régional Wallon et figure également dans le « Guide Architecture moderne et contemporaine 1893-2020. Namur & Luxembourg. Provinces », publié en 2020 par la Cellule Architecture de la Fédération Wallonie-Bruxelles.

Léon Stynen (1899-1990) (associé pour nombreux projets à Paul De Meyer) est l’auteur d’une œuvre importante dans laquelle figure entre autres le Pavillon belge de l’Exposition Universelle à New York (en collaboration avec Henry van de Velde et Victor Bourgeois), le Bâtiment BP et le Centre Culturel « deSingel » à Anvers, les casinos d’Ostende et de Knokke, la Chapelle Sainte-Rita d’Harelbeke, l’école « Peter Pan » à Saint-Gilles. Il fut également le directeur du département d’architecture de l’Académie d’Anvers (1948) mais également le directeur de l’Institut supérieur national d’Architecture et des Arts décoratifs de La Cambre (1950-1965), école créée en 1928 par Henry van de Velde et qui longtemps incarnera la Modernité. Enfin, il a apporté une contribution importante au développement de la profession d’architecte, œuvrant à la protection du titre et à la création d’un Ordre professionnel dont il sera le premier président en 1963. L’importance de Léon Stynen pour l’histoire moderne de l’architecture en Belgique fut confirmée par la réalisation en 2018/2019 d’une exposition monographique et d’un ouvrage d’importance produits par le Vlaams Architectuurinstituut.

Pour toutes ces raisons, nous demandons

1. Au Conseil communal de la Ville de Namur de refuser tout projet de développement urbanistique et architectural qui impliquerait la démolition de l’immeuble dit « C&A » au 1 du square Leopold et de mettre tout en œuvre pour assainir les abords dudit immeuble en coordonnant les divers opérateurs (électricité, parkings, bulles à vêtement, panneaux routiers, supports publicitaires, pavillon « coursier wallon ») afin de mettre fin à la pollution visuelle qui défigure cet immeuble remarquable ;
2. À Madame la Ministre du Patrimoine, Valérie de Bue, de classer cet immeuble, y compris un périmètre suffisant autour de lui destiné à mettre en évidence ce bâtiment et le parti urbanistique dont il procède. Pour ce faire (après une étude minutieuse) et sans attendre la démolition, nous lui demandons de l’inscrire urgemment sur la liste de sauvegarde.

NL – De omgeving van het station van Namen is een echte toegang tot de stad, een overgangsgebied naar het historische centrum.

De place Léopold (Leopoldplein) is een centrale plaats die deel uitmaakt van een ontwikkelingsproject in de stedelijke herverkavelingsperimeter onder de naam “Quartier Léopold”. Deze is op 20 juni 2022 ter goedkeuring voorgelegd aan de gemeentelijke autoriteiten.

Het project houdt geen rekening met de belangrijkste bestaande elementen, met name het C&A-gebouw dat in 1969/70 werd gebouwd door de architecten Léon Stynen en Paul De Meyer. Dit gebouw is niet zomaar een oud gebouw, integendeel, hieronder volgen enkele argumenten die in overweging genomen moeten worden om de sloop ervan te verbieden en over te gaan tot de bescherming van het gebouw :

1. Exemplarisch in stedenbouwkundige termen Het is één van de zeldzame moderne ontwerpen in het centrum van Namen. Door te breken met een historisch centrum dat als “homogeen” bestempeld kan worden in termen van rooilijn, materialen, type van opening en bedakingen, past het zich aan bij de naburige bouwhoogtes en weerspiegelt het de noties van stedenbouwkundige heterogeniteit / homogeniteit.
2. Exemplarisch voor zijn inplanting, die niet gewoon de contouren van het perceel volgt, maar zich over drie zijden uitspreidt, wat een royale openbare ruimte voor voetgangers vrijmaakt
3. Representatief voor de architectuur van de tweede helft van de 20e eeuw, waarvan de productie moet worden geherwaardeerd volgens de verklaring van de Waalse regering “Om snel de inventaris op te maken van het bedreigde erfgoed, met name het industriële erfgoed en de architectuur van de 20e eeuw”.
4. Exemplarisch voor typisch 20e-eeuws architectonisch onderzoek dankzij een abstracte en dynamische gevelcompositie met een zeer hoge graad van detail. De architecturale taal maakt deel uit van de zogenaamde “Brutalistische” beweging, die de nadruk legt op bouwmaterialen in hun ruwe staat. Gebaseerd op het klassieke principe van de Gulden Snede, vertoont het ontwerp van de gevels verwantschap met de werken van Le Corbusier.
5. Architectonisch opmerkelijk. Het gebouw bestaat uit een verzonken sokkel en een groot opengewerkt, zwevend volume met verdiepingen. De typische structuur bestaat uit een geheel van pilasters die, wanneer zij zijn opgesteld, een zeer grote verscheidenheid van indelingen en herschikkingen mogelijk maken. De verdiepingen zijn bekleed met geprefabriceerde betonnen niches die op een zeer subtiele manier zijn uitgelijnd. Een reeks gekleurde elementen animeert de gevels.
6. Representatief van een erfgoed in gevaar. Een uitdaging die niet alleen voor Namen geldt, maar een bredere verantwoordelijkheid heeft met betrekking tot de geschiedenis van de Belgische en internationale architectuur. Door het C&A-gebouw in Namen te slopen, wordt de stad beroofd van een element uit de moderne tijd dat zijn oorspronkelijke kenmerken en kwaliteiten heeft behouden.
7. Het C&A-gebouw in Namen maakt deel uit van een reeks winkels die in een paar jaar tijd door dezelfde onderneming zijn gebouwd. Zij zijn alle door dezelfde architecten gebouwd en hebben door hun architectonische expressie een gemeenschappelijke visuele identiteit aangenomen. De meeste zijn gevestigd in grote winkelstraten (Brussel, Antwerpen, Gent, Kortrijk, Charleroi, enz.) (zie https://vimeo.com/287980412
8. In een tijd waarin klimaatkwesties, duurzame ontwikkeling en energiebesparing gemeengoed zijn geworden, is zo’n grote en vervuilende sloop een contradictio in terminis. Het gaat om een gebouw in goede staat, dat geen tekenen van verval vertoont en dat sinds de bouw zijn functie heeft vervuld. Vandaag moet sloop het laatste redmiddel zijn in geval van een “onherstelbare” toestand.

Als bewijs van zijn kwaliteit wordt dit gebouw vermeld in de Waalse Gewestelijke Inventaris:

“Een gebouw van beschilderd beton in Brutalistische stijl van de architecten Léon Stynen en Paul De Meyer, gekenmerkt door het geometrische raster van zijn gevels. Het eerste niveau is grotendeels beglaasd en springt terug ten opzichte van de hogere niveaus, waardoor een overdekte passage voor voetgangers ontstaat. Aan de rechterkant van het gebouw is een parkeergarage, ontworpen door de architect Albert Mairy.”

Het pand komt ook voor in de Guide Architecture moderne et contemporaine 1893-2020. Namur & Luxembourg, in 2020 gepubliceerd door de Cellule Architecture van de Fédération Wallonie-Bruxelles (artikel A1, Maurizio Cohen, blz. 76).

De architecten:

Léon Stynen (1899-1990), en voor vele projecten zijn medewerker Paul De Meyer, bouwde een belangrijk oeuvre uit : het Belgisch paviljoen op de Wereldtentoonstelling 1939 in New York (in samenwerking met Henry van de Velde en Victor Bourgeois), het BP-gebouw in Antwerpen evenals het cultureel centrum ‘deSingel’ in Antwerpen, de casino’s in Oostende en Knokke, de Sint-Ritakapel in Harelbeke, de ‘Peter Pan’-school in Sint-Gillis, enz.

Hij was tevens directeur van het Institut supérieur national d’Architecture et des Arts décoratifs de La Cambre (1950-1965), een school die in 1928 door Henry van de Velde was opgericht en die lange tijd de belichaming van de moderniteit is geweest, en gaf les aan de architectuurafdeling van de Antwerpse Academie. Tenslotte heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het architectenberoep door zich in te zetten voor de bescherming van de titel en voor de oprichting van een beroepsorde waarvan hij in 1963 de eerste voorzitter was.

Het belang van Léon Stynen wordt bevestigd door de realisatie in 2018/2019 van een monografische tentoonstelling en boek door het Vlaams Architectuurinstituut.

Om al deze redenen, vragen wij :

1. Aan het Gemeentebestuur van Namen om elk stedenbouwkundig en architecturaal project te weigeren dat de afbraak van het gebouw “C&A” op de place Léopold 1 zou impliceren, en alles in het werk te stellen om de omgeving van dat gebouw te saneren door de verschillende beheerders (elektriciteit, parkings, verkeersborden, reclamedragers, paviljoen “coursier wallon”) te coördineren om een einde te maken aan de visuele vervuiling die dit gebouw ontsiert.
2. Aan de Minister van Erfgoed, Valérie de Bue, om dit gebouw te beschermen, met een voldoende perimeter, bedoeld om dit gebouw en de stedenbouwkundige visie waaruit het voortkomt in de verf te zetten … Om het in te schrijven op de vrijwaringslijst, na een zorgvuldige studie en zonder de sloop af te wachten.

bron/source: change.org par Pablo Lhoas